Trauma is geen individueel probleem

Nog vaak wordt trauma gezien als een individueel probleem. Als traumasensitieve TCTSY-facilitator en mindfulnesstrainer werk ik dagelijks met mensen die willen herstellen van trauma. Ik begeleid hen in het leren herkennen van hun autonome reacties, het terugvinden van veiligheid in hun lichaam en het opbouwen van veerkracht. Alhoewel dit ontzettend waardevol kan zijn, voel ik ook de noodzaak om stil te staan bij de grotere structuren waarin trauma wortelt.

Wanneer we trauma uitsluitend benaderen als een individueel probleem, doen we niet alleen de ervaring van de getroffene tekort, maar blijven we ook blind voor de bredere context waarin dat trauma kon ontstaan én voortbestaan. Herstel van trauma vraagt méér dan individuele therapie. Het vraagt om erkenning, maatschappelijke steun en structurele verandering.

Trauma binnen systemen

Trauma ontstaat niet in een vacuüm. Het is meestal niet alleen het gevolg van een eenmalige gebeurtenis of van persoonlijke kwetsbaarheid. Trauma is vaak geworteld in bredere structuren: sociale, politieke en economische systemen die uitsluiten, marginaliseren en geweld normaliseren. Denk aan structurele ongelijkheid zoals racisme, seksisme, homofobie, ableïsme, armoede en andere vormen van onderdrukking. Ook institutioneel geweld, zoals ervaringen in de (jeugd)zorg, de kerk, de psychiatrie, politiegeweld of oorlog, laten diepe sporen na.

Daarnaast is er het collectieve en historische trauma dat voortkomt uit kolonialisme, slavernij, oorlog of gedwongen migratie. Deze vormen van trauma leven voort in families en gemeenschappen, van generatie op generatie. Dit wordt ook wel transgenerationeel trauma genoemd.

Schuld en verantwoordelijkheid

Wanneer trauma wordt benaderd als iets individueels, ligt de nadruk vaak ook op individuele verantwoordelijkheid. Dit creëert ruimte voor victim blaming: het (impliciet of expliciet) verwijten maken aan degene die iets is overkomen. Denk aan vragen als: Waarom ging je daar naartoe? Waarom zei je niets? Waarom bleef je? Maar deze vragen gaan voorbij aan de kern: de verantwoordelijkheid ligt nooit bij degene die het geweld meemaakte, maar bij degene die het pleegde én bij de systemen die het mogelijk maakten of niet ingrepen.

Die verschuiving van schuld gebeurt niet alleen in de maatschappij, maar ook van binnen. Veel mensen nemen zélf de schuld op zich. Ze denken: er is iets mis met mij. Dat is niet vreemd, want als er nergens erkenning is voor wat hen is aangedaan, en als hulpverlening vooral gericht is op het ‘aanpassen’ of ‘beter functioneren’ van het individu, dan lijkt het logisch om de oorzaak ook in jezelf te zoeken.

Trauma is een begrijpelijke, beschermende reactie op onveiligheid — een normale reactie op een abnormale situatie. Als we alleen individuele therapie inzetten als oplossing, blijven de structuren die trauma veroorzaken ongemoeid. Dan blijft de verantwoordelijkheid voor herstel volledig bij het individu liggen, en komt er nooit structurele verandering op gang.

Herstel in relatie en gemeenschap

Wanneer mensen niet worden geloofd, wanneer hun verhaal wordt geminimaliseerd of in twijfel wordt getrokken, verdiept dat het trauma. Daarom is de houding van de omgeving zo belangrijk. Of het nu gaat om vrienden, familieleden, hulpverleners of collega’s: hoe er wordt geluisterd, gereageerd en erkend maakt een wereld van verschil. Trauma raakt het gevoel van veiligheid, verbinding en waardigheid. Die kunnen alleen herstellen in relatie.

In haar boek Waarheid en eerherstel (Truth and Repair, 2023) stelt Judith Herman dat herstel van trauma niet voltooid kan worden zonder sociale erkenning, waarheidsvinding en rechtvaardigheid, iets wat vooral belangrijk is bij trauma dat voortkomt uit misbruik, geweld of onderdrukking binnen sociale systemen.

Herstel betekent dus niet alleen verwerken wat er gebeurd is, maar ook dat de samenleving bevestigt: Dit had niet mogen gebeuren. Het is niet jouw schuld. En we geloven je.

Herman pleit voor eerherstel als een sociaal proces: dat mensen weer hun waardigheid kunnen voelen door gehoord, geloofd en serieus genomen te worden.

"the suffering of traumatized people is a matter not only of individual psychology but also, always, of social justice." - Judith Herman

Therapie kan waardevol en noodzakelijk zijn, én het is vaak niet voldoende. Wanneer een samenleving het trauma van haar leden niet erkent, blijft de last van het herstel volledig bij het individu liggen. Zeker bij seksueel geweld, racisme, of institutioneel misbruik, hoort de verantwoordelijkheid voor herstel niet alleen bij het slachtoffer te liggen.

Mijn positie

In mijn begeleiding kies ik bewust positie tegen onrecht. Wanneer iemand bij mij komt met ervaringen van (seksueel) geweld, misbruik of onderdrukking, dan sta ik aan de kant van de hulpvrager. Ik werk vanuit vertrouwen in iemands veerkracht, en met respect voor het tempo en de grenzen van ieder individu.

Tegelijkertijd ben ik me er sterk van bewust dat deze ervaringen niet losstaan van de wereld om ons heen. Misbruik, geweld en onderdrukking zijn geen puur persoonlijke verhalen, maar worden mede mogelijk gemaakt of versterkt door machtsstructuren in de samenleving. Daarom zie ik het ook als mijn verantwoordelijkheid om me uit te spreken over de systemen die onrecht en trauma veroorzaken of in stand houden.

Boekentips

Waarheid en eerherstel - Judith Herman

The politics of trauma- Staci Haines

Boek-, podcast- en kijktips over trauma en herstel (deel 1)

De zomer is in aantocht — misschien heb je een paar weken vrij of wat meer ademruimte in je agenda. Het kan dan fijn zijn om in die luwte iets te lezen of luisteren dat je ondersteunt in je persoonlijke herstelproces.

In deze blog deel ik een aantal boeken, podcasts en documentaires die mij geïnspireerd hebben..

Of je nu zelf op een pad van herstel bent of werkt als (jeugd)professional — deze bronnen kunnen je inzichten geven over trauma, het zenuwstelsel, traumasensitieve yoga (TCTSY) en mindfulness.

📚 Boekentips over trauma, herstel en het zenuwstelsel

(Complex) trauma algemeen

Complexe PTSS – Pete Walker (Complex PTSD: From Surviving to Thriving)

Een boek vol erkenning, praktische tools en troost voor mensen met een complexe traumageschiedenis.

Kopzorgen. Trauma begrijpen in 33 vragen – Simona Karbouniaris & Jim van Os

Dit boek biedt een toegankelijke blik op oorzaken, impact, behandelvormen en herstel — en laat zien hoe traumaverwerking zelfs tot posttraumatische groei kan leiden .

Traumasensitieve yoga & mindfulness

Trauma-sensitive mindfulness – David Treleaven

Over hoe mindfulness zowel helpend als overweldigend kan zijn bij trauma. Een aanrader voor therapeuten en yoga-/mindfulnessdocenten.

Traumaverwerking door yoga – David Emerson, Elizabeth Hopper (Overcoming Trauma Through Yoga)

Dit boek beschrijft de basisprincipes van TCTSY, met achtergrond, voorbeelden en oefeningen.

Trauma & het het lichaam

Traumasporen – Bessel van der Kolk (The Body Keeps the Score)

Misschien wel hét standaardwerk over trauma. Van der Kolk laat zien hoe trauma lichaam, brein en relaties beïnvloedt — en hoe herstel mogelijk is.

Trauma en het lichaam – Pat Ogden (Trauma and the Body)

Een meer theoretisch boek over sensorimotor psychotherapy. Het legt uit hoe fysieke sensaties, houding en bewegingen verbonden zijn met traumatische ervaringen.

De tijger ontwaakt – Peter Levine (Waking the Tiger)

Levine laat zien hoe dieren instinctief trauma verwerken via het lichaam — en hoe wij mensen dit ook kunnen (her)leren. De basis van zijn methode, Somatic Experiencing.

De levende erfenis van trauma transformeren – Janina Fisher (Transforming the Living Legacy of Trauma)

Werkboekvorm, met veel aandacht voor lichamelijke traumareacties..

Trauma en het zenuwstelsel / polyvagaaltheorie

Verankerd in veiligheid – Deb Dana (Anchored)

Een toegankelijke en praktische uitleg van de polyvagaaltheorie. Met herkenbare voorbeelden en oefeningen die je helpen meer regulatie en veiligheid te ervaren in het dagelijks leven.

De nervus vagus als bron van herstel – Stanley Rosenberg (Accessing the Healing Power of the Vagus Nerve)

Gaat dieper in op de rol van de nervus vagus bij stress, trauma en sociale verbondenheid. Met lichaamsgerichte oefeningen om het zenuwstelsel te ondersteunen richting ontspanning en herstel.

Internal Family Systems (IFS)

Alle delen welkom – Richard C. Schwartz (No Bad Parts)

Een uitnodiging om al je innerlijke delen te leren kennen en verwelkomen — ook die je liever zou vermijden.

Inleiding tot Internal Family Systems – Richard C. Schwartz (Introduction to Internal Family Systems)

Een compacte, heldere uitleg van het IFS-model. Fijn als eerste kennismaking of als verdieping voor professionals.

Herstel na meemaken van seksueel misbruik

Verlamd van angst – Agnes van Minnen

Verlamd van angst is bedoeld voor zowel slachtoffers van seksueel misbruik, als ook voor mensen uit de directe omgeving, zoals een therapeut, familielid of vriend.

Trauma in breder perspectief

De Mythe van Normaal – Gabor Maté (The Myth of Normal)

Een maatschappijkritisch en diep invoelend boek over hoe we ziek worden in een zieke samenleving. Over trauma, onderdrukking en heling.

Trauma & Herstel – Judith Herman (Trauma and Recovery)

Een baanbrekend boek dat nog altijd actueel is. Over de fasen van herstel, en de sociale en politieke context van trauma.

The Politics of Trauma – Staci K. Haines

Een krachtig boek over de link tussen persoonlijke en collectieve trauma’s. Haines verbindt lichaamswerk met sociale verandering, en laat zien hoe heling ook activistisch kan zijn. (nog niet in het Nederlands vertaald)

We zijn God niet – Jim van Os, Myrrhe van Spronsen

Psychiater Jim van Os pleit voor een radicaal andere kijk op psychisch lijden. Hij verlegt de focus van ‘stoornissen’ naar betekenis, context en herstel. Prikkelend en hoopvol voor iedereen die werkt in (of ervaring heeft met) de GGZ.

Waarheid, eerherstel en gerechtigheid – Judith L. Herman (Truth and Repair)

Herman onderzoekt wat slachtoffers van seksueel en structureel geweld écht nodig hebben: erkenning, waarheid, en eerherstel. Een krachtig pleidooi voor collectieve verantwoordelijkheid en herstel van waardigheid.

🎬 Documentaire- & filmtips

The Wisdom of Trauma – met Gabor Maté

Vanuit zijn jarenlange ervaring laat Gabor Maté zien hoe trauma — en in het bijzonder vroegkinderlijke ontwikkelings-trauma (CPTSS) — ten grondslag ligt aan veel vormen van lijden.

Resilience: The Biology of Stress & The Science of Hope

Gaat over hoe stressvolle jeugdervaringen (ACE’s) een leven lang kunnen doorwerken — en wat we kunnen doen om veerkracht op te bouwen.

🎧 Podcasts

IFS Talks

Diepgaande gesprekken met therapeuten, onderzoekers en ervaringsdeskundigen over het Internal Family Systems (IFS) model. Verhelderend én persoonlijk, met aandacht voor de spirituele kant van IFS.

The Trauma-Sensitive Mindfulness Podcast – met David Treleaven

Gesprekken en reflecties over hoe mindfulness veilig en afgestemd kan worden ingezet bij trauma. Praktisch, verdiepend en helder uitgelegd.

PsychoseNet – Jim van Os in gesprek met...

Psychiater Jim van Os gaat in gesprek met cliënten, naasten en collega’s over psychose, herstel en een andere kijk op psychische kwetsbaarheid. Hoopvol en mensgericht.

Welke boeken, films en podcasts inspireren jou?

Ik ben benieuwd of jij nog mooie boeken, films of podcasts kent die absoluut in deel 2 van dit blog horen te staan. Welke boeken, films en podcasts hebben jou geholpen bij jouw persoonlijke herstel? Laat het me weten in een reactie of stuur me een berichtje.

Het verhaal achter de ACE Study

Laatst las ik het boek The Deepest Well: Healing the Long-Term Effects of Childhood Adversity (in 2019 in het Nederlands verschenen als Ingrijpende jeugdervaringen en gezondheidsproblemen) van Nadine Burke Harris. In haar boek vertelt ze over haar zoektocht naar het verband tussen jeugdtrauma’s en gezondheid, en laat ze zien hoe groot de impact is van ingrijpende jeugdervaringen op een mensenleven.

Dr. Nadine Burke Harris is een Amerikaanse kinderarts en onderzoeker. Ze begon haar carrière als kinderarts in een arme wijk van San Francisco, een van de meest door geweld en armoede getroffen gebieden van de stad. Als jonge, idealistische arts wilde ze écht verschil maken en richtte ze mee het eerste kinderwelzijnscentrum op: het Bayview Child Health Center.

Daar ontmoette ze Diego, een jongen van zeven die sinds zijn vierde, toen hij seksueel werd misbruikt, was gestopt met groeien.


In haar zoektocht naar de samenhang tussen trauma en gezondheidsklachten stuitte Burke Harris uiteindelijk op de Adverse Childhood Experiences (ACE) Study uit 1998: een omvangrijke studie die voor het eerst aantoonde dat jeugdtrauma’s een enorme impact hebben op de lichamelijke en psychische gezondheid.

Alhoewel ik al bekend was met het ACE-onderzoek via mijn opleiding Trauma Center Trauma-Sensitive Yoga, en Nadine Burke Harris kende van haar TED-talk “How Childhood Trauma Affects Health Across a Lifetime”, las ik in haar boek voor het eerst het verhaal achter de ACE Study.

De verspreking van Dr. Vincent Felitti

De ACE Study is grotendeels te danken aan Dr. Vincent Felitti, een Amerikaanse arts die in de jaren ’80 werkte als internist en hoofd van de afdeling Preventieve Geneeskunde bij Kaiser Permanente. Hij richtte zich op leefstijlgerelateerde aandoeningen zoals obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten, en leidde een programma waarin mensen met obesitas intensief werden begeleid bij het afvallen.

Het programma was op papier succesvol: sommige deelnemers vielen tientallen kilo’s af. Maar Felitti merkte iets opmerkelijks op. Het uitvalpercentage lag rond de 50%, en opvallend genoeg waren het juist de mensen die wél succesvol afvielen, die ineens stopten. Sommigen kwamen daarna zelfs al het gewicht (en meer) weer aan. 
Felitti begreep er niets van. Waarom zou iemand afhaken op het moment dat het juist goed gaat?

Tijdens een verdiepend consult met een 53-jarige vrouw die in eerste instantie veel was afgevallen maar inmiddels weer aankwam, stelde hij per ongeluk een verkeerd geformuleerde vraag.

Hij vroeg:
 “Hoeveel woog u toen u voor het eerst seksueel actief werd?”

“18 kilo,” antwoordde de vrouw.

Felitti stopte abrupt. Hij dacht dat hij haar verkeerd had verstaan. Hij herhaalde zijn vraag.

Zij herhaalde: 
“Ik woog 18 kilo. Dat was toen ik vier jaar oud was, met mijn vader.”

Felitti was diep geschokt. In zijn meer dan twintig jaar medische praktijk had nog nooit iemand tijdens een medisch consult over seksueel misbruik gesproken—en hij had er ook nog nooit naar gevraagd.

Felitti besloot deze vraag (nu bewust) vaker te stellen. En keer op keer kwamen soortgelijke antwoorden. Veel van de mensen hadden een geschiedenis van seksueel misbruik. Veel vrouwen gaven aan dat ze geloofden dat hun fysieke omvang hielp om seksuele toenadering van mannen af te weren. Voor deze vrouwen gaf overgewicht hen een gevoel van veiligheid. Afvallen bracht (onbewust) oude angst of gevoel van onveiligheid naar boven.

Felitti begon zich af te vragen: “Hoe vaak komt dit voor? En wat is de invloed van jeugdtrauma op gezondheid?”

Samen met Dr. Robert Anda van de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) zette hij een grootschalig onderzoek op onder meer dan 17.000 patiënten. 
Dat werd het begin van het ACE onderzoek: het eerste systematische onderzoek dat aantoonde hoe vroegkinderlijke trauma’s een diepgaande impact hebben op gezondheid, gedrag en levensverwachting.

Wat de ACE Study aantoonde: de invloed van jeugdtrauma op gezondheid

De ACE Study (Adverse Childhood Experiences Study) toonde voor het eerst op grote schaal aan dat:

- Ervaringen van vroegkinderlijk trauma veel vaker voorkomen dan gedacht.
 Bijvoorbeeld: mishandeling, seksueel misbruik, verwaarlozing, het opgroeien met een ouder die verslaafd, psychisch ziek of gewelddadig is, of ouderlijk verlies door scheiding of overlijden.

- Er is een direct verband tussen het aantal ACE’s en ernstige gezondheidsproblemen later in het leven.

Iemand met bijvoorbeeld 4 of meer ACE’s heeft:

* 4 keer meer kans op depressie

* 2 tot 4 keer meer kans op hartziekten of beroerte

* Tot 12 keer meer kans om een suïcidepoging te ondernemen

Voor het eerst werd wetenschappelijk aangetoond dat gezondheid niet alleen wordt bepaald door genen of leefstijl, maar ook door sociale omstandigheden en vroege ervaringen.

Toxische stress verandert de ontwikkeling van hersenen, immuunsysteem, hormoonhuishouding en zelfs de expressie van het DNA (epigenetica).

De missie van Nadine Burke Harris

Nadine Burke Harris bracht het ACE onderzoek opnieuw in de belangstelling en maakte het haar missie om de gezondheidszorg wakker te schudden over de rol van trauma, elk kind standaard te screenen op ACE’s en te pleiten voor traumasensitieve, preventieve zorg.

Was jij al bekend met het ACE-onderzoek?

Bekijk Nadine Burke Harris’s TED Talk: