Boek-, podcast- en kijktips over trauma en herstel (deel 1)

De zomer is in aantocht — misschien heb je een paar weken vrij, of juist wat meer ademruimte in je agenda. Het kan dan fijn zijn om in die luwte iets te lezen of luisteren dat je ondersteunt in je persoonlijke herstelproces.

In deze blog deel ik een aantal boeken, podcasts en documentaires die mij inspireren.

Of je nu zelf op een pad van herstel bent of werkt als (jeugd)professional — deze bronnen kunnen je inzichten geven over trauma, het zenuwstelsel, traumasensitieve yoga (TCTSY) en mindfulness.

📚 Boekentips over trauma, herstel en het zenuwstelsel

(Complex) trauma algemeen

Complexe PTSS – Pete Walker (Complex PTSD: From Surviving to Thriving)

Een boek vol erkenning, praktische tools en troost voor mensen met een complexe traumageschiedenis.

Kopzorgen. Trauma begrijpen in 33 vragen – Simona Karbouniaris & Jim van Os

Dit boek biedt een toegankelijke blik op oorzaken, impact, behandelvormen en herstel — en laat zien hoe traumaverwerking zelfs tot posttraumatische groei kan leiden .

Traumasensitieve yoga & mindfulness

Trauma-sensitive mindfulness – David Treleaven

Over hoe mindfulness zowel helpend als overweldigend kan zijn bij trauma. Een aanrader voor therapeuten en yoga-/mindfulnessdocenten.

Traumaverwerking door yoga – David Emerson, Elizabeth Hopper (Overcoming Trauma Through Yoga)

Dit boek beschrijft de basisprincipes van TCTSY, met achtergrond, voorbeelden en oefeningen.

Trauma & het het lichaam

Traumasporen – Bessel van der Kolk (The Body Keeps the Score)

Misschien wel hét standaardwerk over trauma. Van der Kolk laat zien hoe trauma lichaam, brein en relaties beïnvloedt — en hoe herstel mogelijk is.

Trauma en het lichaam – Pat Ogden (Trauma and the Body)

Een meer theoretisch boek over sensorimotor psychotherapy. Het legt uit hoe fysieke sensaties, houding en bewegingen verbonden zijn met traumatische ervaringen.

De tijger ontwaakt – Peter Levine (Waking the Tiger)

Levine laat zien hoe dieren instinctief trauma verwerken via het lichaam — en hoe wij mensen dit ook kunnen (her)leren. De basis van zijn methode, Somatic Experiencing.

De levende erfenis van trauma transformeren – Janina Fisher (Transforming the Living Legacy of Trauma)

Werkboekvorm, met veel aandacht voor lichamelijke signalen van trauma, overlevingsdelen en zelfcompassie. Heel geschikt voor mensen die hun lichaam vaak ‘kwijt zijn’.

Trauma en het zenuwstelsel / polyvagaaltheorie

Verankerd in veiligheid – Deb Dana (Anchored)

Een toegankelijke en praktische uitleg van de polyvagaaltheorie. Met herkenbare voorbeelden en oefeningen die je helpen meer regulatie en veiligheid te ervaren in het dagelijks leven.

De nervus vagus als bron van herstel – Stanley Rosenberg (Accessing the Healing Power of the Vagus Nerve)

Gaat dieper in op de rol van de nervus vagus bij stress, trauma en sociale verbondenheid. Met lichaamsgerichte oefeningen om het zenuwstelsel te ondersteunen richting ontspanning en herstel.

Internal Family Systems (IFS)

Alle delen welkom – Richard C. Schwartz (No Bad Parts)

Een liefdevolle uitnodiging om al je innerlijke delen te leren kennen en verwelkomen — ook die je liever zou vermijden.

Inleiding tot Internal Family Systems – Richard C. Schwartz (Introduction to Internal Family Systems)

Een compacte, heldere uitleg van het IFS-model. Fijn als eerste kennismaking of als verdieping voor professionals.

Herstel na meemaken van seksueel geweld

Verlamd van angst – Agnes van Minnen

Verlamd van angst is bedoeld voor zowel slachtoffers van seksueel misbruik, als ook voor mensen uit de directe omgeving, zoals een therapeut, familielid of vriend.

Trauma in breder perspectief

De Mythe van Normaal – Gabor Maté (The Myth of Normal)

Een maatschappijkritisch en diep invoelend boek over hoe we ziek worden in een zieke samenleving. Over trauma, onderdrukking en heling.

Trauma & Herstel – Judith Herman (Trauma and Recovery)

Een baanbrekend boek dat nog altijd actueel is. Over de fasen van herstel, en de sociale en politieke context van trauma.

The Politics of Trauma – Staci K. Haines

Een krachtig boek over de link tussen persoonlijke en collectieve trauma’s. Haines verbindt lichaamswerk met sociale verandering, en laat zien hoe heling ook activistisch kan zijn. (nog niet in het Nederlands vertaald)

We zijn God niet – Jim van Os, Myrrhe van Spronsen

Psychiater Jim van Os pleit voor een radicaal andere kijk op psychisch lijden. Hij verlegt de focus van ‘stoornissen’ naar betekenis, context en herstel. Prikkelend en hoopvol voor iedereen die werkt in (of ervaring heeft met) de GGZ.

Waarheid, eerherstel en gerechtigheid – Judith L. Herman (Truth and Repair)

Herman onderzoekt wat slachtoffers van seksueel en structureel geweld écht nodig hebben: erkenning, waarheid, en eerherstel. Een krachtig pleidooi voor collectieve verantwoordelijkheid en herstel van waardigheid.

🎬 Documentaire- & filmtips

The Wisdom of Trauma – met Gabor Maté

Vanuit zijn jarenlange ervaring laat Gabor Maté zien hoe trauma — en in het bijzonder vroegkinderlijke ontwikkelings-trauma (CPTSS) — ten grondslag ligt aan veel vormen van lijden.

Resilience: The Biology of Stress & The Science of Hope

Gaat over hoe stressvolle jeugdervaringen (ACE’s) een leven lang kunnen doorwerken — en wat we kunnen doen om veerkracht op te bouwen.

🎧 Podcasts

IFS Talks

Diepgaande gesprekken met therapeuten, onderzoekers en ervaringsdeskundigen over het Internal Family Systems (IFS) model. Verhelderend én persoonlijk, met aandacht voor de spirituele kant van IFS.

The Trauma-Sensitive Mindfulness Podcast – met David Treleaven

Gesprekken en reflecties over hoe mindfulness veilig en afgestemd kan worden ingezet bij trauma. Praktisch, verdiepend en helder uitgelegd.

PsychoseNet – Jim van Os in gesprek met...

Psychiater Jim van Os gaat in gesprek met cliënten, naasten en collega’s over psychose, herstel en een andere kijk op psychische kwetsbaarheid. Hoopvol en mensgericht.

Welke boeken, films en podcasts inspireren jou?

Ik ben benieuwd of jij nog mooie boeken, films of podcasts kent die absoluut in deel 2 van dit blog horen te staan. Welke boeken, films en podcasts hebben jou geholpen bij jouw persoonlijke herstel? Laat het me weten in een reactie of stuur me een berichtje.

Het verhaal achter de ACE Study

Laatst las ik het boek The Deepest Well: Healing the Long-Term Effects of Childhood Adversity (in 2019 in het Nederlands verschenen als Ingrijpende jeugdervaringen en gezondheidsproblemen) van Nadine Burke Harris. In haar boek vertelt ze over haar zoektocht naar het verband tussen jeugdtrauma’s en gezondheid, en laat ze zien hoe groot de impact is van ingrijpende jeugdervaringen op een mensenleven.

Dr. Nadine Burke Harris is een Amerikaanse kinderarts en onderzoeker. Ze begon haar carrière als kinderarts in een arme wijk van San Francisco, een van de meest door geweld en armoede getroffen gebieden van de stad. Als jonge, idealistische arts wilde ze écht verschil maken en richtte ze mee het eerste kinderwelzijnscentrum op: het Bayview Child Health Center.

Daar ontmoette ze Diego, een jongen van zeven die sinds zijn vierde — toen hij seksueel werd misbruikt — was gestopt met groeien.


In haar zoektocht naar de samenhang tussen trauma en gezondheidsklachten stuitte Burke Harris uiteindelijk op de Adverse Childhood Experiences (ACE) Study uit 1998: een omvangrijke studie die voor het eerst aantoonde dat jeugdtrauma’s een enorme impact hebben op de lichamelijke en psychische gezondheid.

Alhoewel ik al bekend was met het ACE-onderzoek via mijn opleiding Trauma Center Trauma-Sensitive Yoga, en Nadine Burke Harris kende van haar TED-talk “How Childhood Trauma Affects Health Across a Lifetime”, las ik in haar boek voor het eerst het verhaal achter de ACE Study.

De verspreking van Dr. Vincent Felitti

De ACE Study is grotendeels te danken aan Dr. Vincent Felitti, een Amerikaanse arts die in de jaren ’80 werkte als internist en hoofd van de afdeling Preventieve Geneeskunde bij Kaiser Permanente. Hij richtte zich op leefstijlgerelateerde aandoeningen zoals obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten, en leidde een programma waarin mensen met obesitas intensief werden begeleid bij het afvallen.

Het programma was op papier succesvol: sommige deelnemers vielen tientallen kilo’s af. Maar Felitti merkte iets opmerkelijks op. Het uitvalpercentage lag rond de 50%, en opvallend genoeg waren het juist de mensen die wél succesvol afvielen, die ineens stopten. Sommigen kwamen daarna zelfs al het gewicht (en meer) weer aan.
Felitti begreep er niets van. Waarom zou iemand afhaken op het moment dat het juist goed gaat?

Tijdens een verdiepend consult met een 53-jarige vrouw die in eerste instantie veel was afgevallen maar inmiddels weer aankwam, stelde hij – per ongeluk – een verkeerd geformuleerde vraag.

Hij vroeg:
 “Hoeveel woog u toen u voor het eerst seksueel actief werd?”

“18 kilo,” antwoordde de vrouw.

Felitti stopte abrupt. Hij dacht dat hij haar verkeerd had verstaan. Hij herhaalde zijn vraag.

Zij herhaalde: 
“Ik woog 18 kilo. Dat was toen ik vier jaar oud was, met mijn vader.”

Felitti was diep geschokt. In zijn meer dan twintig jaar medische praktijk had nog nooit iemand tijdens een medisch consult over seksueel misbruik gesproken—en hij had er ook nog nooit naar gevraagd.

Felitti besloot deze vraag (nu bewust) vaker te stellen. En keer op keer kwamen soortgelijke antwoorden. Veel van de mensen hadden een geschiedenis van seksueel misbruik. Veel vrouwen gaven aan dat ze geloofden dat hun fysieke omvang hielp om seksuele toenadering van mannen af te weren. Voor deze vrouwen gaf overgewicht hen een gevoel van veiligheid. Afvallen bracht (onbewust) oude angst of gevoel van onveiligheid naar boven.

Felitti begon zich af te vragen: “Hoe vaak komt dit voor? En wat is de invloed van jeugdtrauma op gezondheid?”

Samen met Dr. Robert Anda van de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) zette hij een grootschalig onderzoek op onder meer dan 17.000 patiënten.
Dat werd het begin van het ACE onderzoek: het eerste systematische onderzoek dat aantoonde hoe vroegkinderlijke trauma’s een diepgaande impact hebben op gezondheid, gedrag en levensverwachting.

Wat de ACE Study aantoonde: de invloed van jeugdtrauma op gezondheid

De ACE Study (Adverse Childhood Experiences Study) toonde voor het eerst op grote schaal aan dat:

- Ervaringen van vroegkinderlijk trauma veel vaker voorkomen dan gedacht.
 Bijvoorbeeld: mishandeling, seksueel misbruik, verwaarlozing, het opgroeien met een ouder die verslaafd, psychisch ziek of gewelddadig is, of ouderlijk verlies door scheiding of overlijden.

- Er is een direct verband tussen het aantal ACE’s en ernstige gezondheidsproblemen later in het leven.

Iemand met bijvoorbeeld 4 of meer ACE’s heeft:

* 4 keer meer kans op depressie

* 2 tot 4 keer meer kans op hartziekten of beroerte

* Tot 12 keer meer kans om een suïcidepoging te ondernemen

Voor het eerst werd wetenschappelijk aangetoond dat gezondheid niet alleen wordt bepaald door genen of leefstijl, maar ook door sociale omstandigheden en vroege ervaringen.

Toxische stress verandert de ontwikkeling van hersenen, immuunsysteem, hormoonhuishouding en zelfs de expressie van het DNA (epigenetica).

De missie van Nadine Burke Harris

Nadine Burke Harris bracht het ACE onderzoek opnieuw in de belangstelling en maakte het haar missie om:

* De gezondheidszorg wakker te schudden over de rol van trauma.

* Elk kind standaard te screenen op ACE’s.

* Te pleiten voor traumasensitieve, preventieve zorg.

Was jij al bekend met het ACE-onderzoek?

Bekijk Nadine Burke Harris’s TED Talk:

Als niet de gebeurtenis zelf, maar de (ontbrekende) reactie het meeste pijn doet.

“Trauma is not what happens to us, but what we hold inside in the absence of an empathetic witness.”

- Peter A. Levine

De laatste tijd verschijnen er veel documentaires over seksueel misbruik en geweld. Afgelopen week zag ik de documentaire ‘Ik was een kind’ van Geertjan Lassche over Anneloes die vijfentwintig jaar nadat zij het misbruik uit haar jeugd bekend maakte, heel dapper het gesprek aan gaat met directbetrokkenen. De documentaire maakte voor mij heel erg duidelijk: het zijn vaak niet de gebeurtenissen zelf die het meeste pijn doen, maar de eenzaamheid die ermee gepaard gaat.

Filmposter 'Ik was een kind'

Het raakte iets in mij wat ik maar al te goed herken uit mijn eigen geschiedenis.

Ik ben als kind misbruikt, en in mijn tienertijd kwam dit misbruik naar buiten.

Tijdens het misbruik voelde ik me eenzaam omdat ik in mijn eentje moest omgaan met alles wat ik voelde—de verwarring, de angst, de schaamte.

Maar toen het misbruik naar buiten kwam, heb ik me nog veel eenzamer gevoeld. De angsten die ik al die tijd had gehad—dat mensen me niet zouden geloven, niet aan mijn kant zouden staan en me in de steek zouden laten — kwamen voor mijn gevoel uit.

Feitelijk was dit niet waar. Maar omdat niemand uit mijn omgeving er met mij over durfde te praten (en ik er ook niet over durfde te beginnen), werden deze angsten lange tijd ook niet ontkracht.

Het misbruik kwam grotendeels buiten mij om aan het licht. Terwijl ik opgenomen zat op een crisisafdeling in de jeugdpsychiatrie, werd er van alles in werking gezet. Ik was minderjarig, en zat voor mijn ‘eigen bescherming’ opgenomen op een crisisafdeling in de jeugdpsychiatrie, en werd daardoor nergens bij betrokken.

Ik was er per ongeluk achter gekomen dat de politie mensen uit mijn omgeving aan het verhoren was. Het voelde of ik de controle kwijt was over wie wat wist en dat voelde enorm onveilig. Ik zat de hele tijd met vragen als: “Zou diegene het weten? Wat denkt die dan van mij?” Maar niemand gaf me antwoorden.

Dus worstelde ik in stilte met schuldgevoelens en schaamte, die niemand bij me wegnam.

Wat me het meest raakte in ‘Ik was een kind’, was toen Anneloes vertelde dat ze na haar ervaring met seksueel misbruik zeven maanden in een isoleercel doorbracht in de jeugdpsychiatrie.

Het maakt me zo verdrietig en zo boos, dat er op deze manier wordt omgegaan met mensen in de psychiatrie in het algemeen, en in het specifiek met slachtoffers van seksueel misbruik of geweld. Ik heb talloze verhalen gehoord van (jonge) vrouwen die met traumaklachten na seksueel misbruik in de (jeugd)psychiatrie belanden en daar vervolgens in de isoleercel terechtkomen, soms voor maanden achter elkaar.

Het is het toppunt van eenzaamheid en letterlijke isolatie na het meemaken van seksueel misbruik. Het is zo schadelijk, en diep traumatiserend.

Mij is het helaas ook overkomen. Gelukkig nooit langer dan een nacht, maar ik herinner me nog goed mijn enorme eenzaamheid en intense wanhoop.

Ik was zó bang voor wat er zou gebeuren nu het misbruik bekend was, dat ik niet meer wilde leven. En voor mijn ‘veiligheid’ werd ik in de isoleercel geplaatst: naakt in een ‘scheurjurk’, in een kale kamer met alleen een matras op de grond en een po om mijn behoefte op te doen.

Ik denk niet dat ik hoef uit te leggen waarom dit (hert)traumatiserend kan zijn. Als je niet vrijwillig gaat, wordt je door vier of zes volwassenen maar de isoleercel ‘gesleept’. En als je je niet vrijwillig uitkleedt, word je uitgekleed.

Wat ik toen nodig had gehad was geen isoleercel, geen opname, geen behandeling (in eerste instantie).

Wat ik nodig had gehad was iemand die bij me was gebleven, geruststelling en troost.

Menselijkheid. Warmte. Liefde. En juist daar ontbreekt het helaas vaak aan in de (jeugd)psychiatrie.

Wat als we als maatschappij (en psychiatrie) anders met slachtoffers van seksueel misbruik zouden omgaan?

Als we aanwezig durven te zijn bij iets wat zo pijnlijk is, dat we het liever niet zien en er liever niet over hebben. Het liever willen wegstoppen.

Wat dat is helaas wat er nog te veel gebeurt, en wat vaak nog schadelijker is dan het misbruik zelf.

Want nadat het misbruik uit mijn jeugd bekend werd, was ík degene die werd 'weggestopt', niet de dader. Ik kreeg het gevoel dat er iets mis was met mij.

Ik herinner me een moment in de jeugdkliniek waarop een therapeut tegen ons zei: “Jullie zijn heel ziek, daarom zitten jullie hier.”

Een groepsgenoot van mij schreeuwde toen verontwaardigd: “Ik ben niet ziek! Mijn broer, die is ziek!”

Haar broer was degene die haar had misbruikt, en toch woonde hij nog thuis, en zat zij nu ‘vast’ in de jeugdpsychiatrie.Zij was niet de enige. De overgrote meerderheid van de meisjes waarmee ik in die tijd was opgenomen, had seksueel misbruik meegemaakt. En hoewel ik die woorden toen niet hardop durfde te zeggen, voelde ik het tot in mijn botten:

Wij waren niet ziek. Wat ons was aangedaan, dát was ziek.

Ik was een kind dat nooit geleerd had om te gaan met iets wat haar nooit had mogen overkomen.

In al mijn eenzaamheid had ik geprobeerd te overleven. Ik had mijn woede geïnternaliseerd, om de dader en mijn ouders te beschermen. Ik had manieren gezocht en gevonden om om te kunnen gaan met iets wat veel te groot was geweest om alleen te kunnen dragen.

Hoe anders was het mij—en Anneloes—vergaan als we liefdevol waren opgevangen na het misbruik?

Als er mensen waren geweest die het hadden aangedurfd om het te zien en erbij te blijven.

Als ik terugkijk op mijn jeugd, dan zijn het niet de gebeurtenissen zelf die het meest pijn doen—maar het feit dat ik er zo alleen in was.

Mocht je deze blog hebben gelezen, misschien kun je ook nog even de tijd nemen om de petitie te ondertekenen tegen eenzame opsluiting in de GGZ: https://formulier.wijzijnmind.nl/petitie_separeren2024

Dank je wel!