Trauma is geen individueel probleem

Lotte Hamelink
2 aug
3 minuten om te lezen

Nog vaak wordt trauma gezien als een individueel probleem. Als traumasensitieve TCTSY-facilitator en mindfulnesstrainer werk ik dagelijks met mensen die willen herstellen van trauma. Ik begeleid hen in het leren herkennen van hun autonome reacties, het terugvinden van veiligheid in hun lichaam en het opbouwen van veerkracht. Alhoewel dit ontzettend waardevol kan zijn, voel ik ook de noodzaak om stil te staan bij de grotere structuren waarin trauma wortelt.

Wanneer we trauma uitsluitend benaderen als een individueel probleem, doen we niet alleen de ervaring van de getroffene tekort, maar blijven we ook blind voor de bredere context waarin dat trauma kon ontstaan én voortbestaan. Herstel van trauma vraagt méér dan individuele therapie. Het vraagt om erkenning, maatschappelijke steun en structurele verandering.

Trauma binnen systemen

Trauma ontstaat niet in een vacuüm. Het is meestal niet alleen het gevolg van een eenmalige gebeurtenis of van persoonlijke kwetsbaarheid. Trauma is vaak geworteld in bredere structuren: sociale, politieke en economische systemen die uitsluiten, marginaliseren en geweld normaliseren. Denk aan structurele ongelijkheid zoals racisme, seksisme, homofobie, ableïsme, armoede en andere vormen van onderdrukking. Ook institutioneel geweld, zoals ervaringen in de (jeugd)zorg, de kerk, de psychiatrie, politiegeweld of oorlog, laten diepe sporen na.

Daarnaast is er het collectieve en historische trauma dat voortkomt uit kolonialisme, slavernij, oorlog of gedwongen migratie. Deze vormen van trauma leven voort in families en gemeenschappen, van generatie op generatie. Dit wordt ook wel transgenerationeel trauma genoemd.

Schuld en verantwoordelijkheid

Wanneer trauma wordt benaderd als iets individueels, ligt de nadruk vaak ook op individuele verantwoordelijkheid. Dit creëert ruimte voor victim blaming: het (impliciet of expliciet) verwijten maken aan degene die iets is overkomen. Denk aan vragen als: Waarom ging je daar naartoe? Waarom zei je niets? Waarom bleef je? Maar deze vragen gaan voorbij aan de kern: de verantwoordelijkheid ligt nooit bij degene die het geweld meemaakte, maar bij degene die het pleegde én bij de systemen die het mogelijk maakten of niet ingrepen.

Die verschuiving van schuld gebeurt niet alleen in de maatschappij, maar ook van binnen. Veel mensen nemen zélf de schuld op zich. Ze denken: er is iets mis met mij. Dat is niet vreemd, want als er nergens erkenning is voor wat hen is aangedaan, en als hulpverlening vooral gericht is op het ‘aanpassen’ of ‘beter functioneren’ van het individu, dan lijkt het logisch om de oorzaak ook in jezelf te zoeken.

Trauma is een begrijpelijke, beschermende reactie op onveiligheid — een normale reactie op een abnormale situatie. Als we alleen individuele therapie inzetten als oplossing, blijven de structuren die trauma veroorzaken ongemoeid. Dan blijft de verantwoordelijkheid voor herstel volledig bij het individu liggen, en komt er nooit structurele verandering op gang.

Herstel in relatie en gemeenschap

Wanneer mensen niet worden geloofd, wanneer hun verhaal wordt geminimaliseerd of in twijfel wordt getrokken, verdiept dat het trauma. Daarom is de houding van de omgeving zo belangrijk. Of het nu gaat om vrienden, familieleden, hulpverleners of collega’s: hoe er wordt geluisterd, gereageerd en erkend maakt een wereld van verschil. Trauma raakt het gevoel van veiligheid, verbinding en waardigheid. Die kunnen alleen herstellen in relatie.

In haar boek Waarheid en eerherstel (Truth and Repair, 2023) stelt Judith Herman dat herstel van trauma niet voltooid kan worden zonder sociale erkenning, waarheidsvinding en rechtvaardigheid, iets wat vooral belangrijk is bij trauma dat voortkomt uit misbruik, geweld of onderdrukking binnen sociale systemen.

Herstel betekent dus niet alleen verwerken wat er gebeurd is, maar ook dat de samenleving bevestigt: Dit had niet mogen gebeuren. Het is niet jouw schuld. En we geloven je.

Herman pleit voor eerherstel als een sociaal proces: dat mensen weer hun waardigheid kunnen voelen door gehoord, geloofd en serieus genomen te worden.

"the suffering of traumatized people is a matter not only of individual psychology but also, always, of social justice." - Judith Herman

Therapie kan waardevol en noodzakelijk zijn, én het is vaak niet voldoende. Wanneer een samenleving het trauma van haar leden niet erkent, blijft de last van het herstel volledig bij het individu liggen. Zeker bij seksueel geweld, racisme, of institutioneel misbruik, hoort de verantwoordelijkheid voor herstel niet alleen bij het slachtoffer te liggen.

Mijn positie

In mijn begeleiding kies ik bewust positie tegen onrecht. Wanneer iemand bij mij komt met ervaringen van (seksueel) geweld, misbruik of onderdrukking, dan sta ik aan de kant van de hulpvrager. Ik werk vanuit vertrouwen in iemands veerkracht, en met respect voor het tempo en de grenzen van ieder individu.

Tegelijkertijd ben ik me er sterk van bewust dat deze ervaringen niet losstaan van de wereld om ons heen. Misbruik, geweld en onderdrukking zijn geen puur persoonlijke verhalen, maar worden mede mogelijk gemaakt of versterkt door machtsstructuren in de samenleving. Daarom zie ik het ook als mijn verantwoordelijkheid om me uit te spreken over de systemen die onrecht en trauma veroorzaken of in stand houden.